تانباشدچیزکی ، مردم نگویند چیزها .
Taa nebaashad chizaki mardom neguyand chizhaa
تاچیزاندکی نباشد، مردم چیز زیادی نمی گویند.
تاسیرنخری ، دهنت بو نمی ده .
Taa sir nekhari dahnet bu nemide
تازمانی که پیازسیرنخوری، دهانت بو نمی دهد.
تانباشدچوبِ تر، فرمان نیره گاوُخر .
Taa nebaashad chube tar farmaan nyare gaavo khar
تاچوب تر نباشد، گاووخر فرمان نمی برد.
تایه بدی نوینی ، یه خووی نمی کنی.
Taa ye badi nevini ye khubi nemikoni
تازمانی که بدی نبینی،خوبی هم نمی کنی.
تا تلی نرمبه ، گودی پرنویمو .
Taa teli nerombeh gowdi por nevymu
تاتپه ای فرونریزد، گودالی پرنمی شود
تاخدا نخوا، بلگِ درخت نمیفته .
Taa khodaa nekhaa balge derakht nemiyofte
تاخداوند نخواهد، برگ درخت هم نمی افتد.
تاکلفتی نخهره ، باریکی نمی وُره .
Taa kolofti nekhehreh baariki nemivoreh
تاچیز ضخیمی ساییده نشود، چیز باریکی قطع نمی گردد.
تامیگی موارک ، میگو کولم که تا زیارت .
Taa migi muvaarak migu kulam ko taa ziyaarat
به محض این که می گویی مبارک!، فوراً می گوید تا روستای زیارت مرا بردوشت سوارکن.
تا تنیرگرمه ، نون ِ بچسون .
Taa tanir garme nune bechasvan
تازمانی که تنورگرم است، نان را بچسبان .
تاگوساله گو گردد ، دل ِ صحاوش او گردد .
Taa gowsaale gow gardad dele sehaavesh ow gardad
تاگوساله به گاوتبدیل بشود، دل صاحبش آب می شود.
___________
او ow = آب
بچسون bechasvan = بچسبان
بلگ balg = برگ
تا = تازمانی که
تامیگی taa migi = به محض این که
تل tel = تپـّه
تنیرtanir = تنور
خووی khuvi = خوبی
زیارت ziyaarat = روستای زیارت دشتستان
صحاوsehaav = صاحب
کولم که kolam ko = بردوشت سوارم کن
گوgow = گاو
موارک muwaarak =مبارک
میگوmigu = می گوید
میگیmigi = می گویی
نخریnekhari = نخوری
نخوا nekhaa = نخواهد
نخهره nekhahreh = ساییده و فرسوده نشود
نرمبه nerombeh = فرونریزد
نمیفته nemifte = نمی افتد
نمی ووnemyvu = نمی شود
نمی وره nemivoreh = بریده نمی شود
نوینی nevini = نبینی
یه ye = یک
* پاتیل منگو سی روز تنگو
Patile mangu si ruze tangu
دیگِ زنگ زده ، برای روزهای تنگدستی مناسب است.
* پرس کلو می کنه چندم مایه
Porse kalu mikone chandome maaye
از دیوانه می پرسد که امروز روز چندم ماه است؟
* پی بند پیسیده ی تو ، تو چه نمی رم
Poy band pisidey to chah nemirom
با ریسمان پوسیده ی تو، در چاه نمی روم.
* پخچه ری دس چرو می شینه
Pakhche ri dase charv mishineh
مگس روی دستی که چرب باشد، می نشیند.
* پی یه تیر دو نشونه می زنه
Poy ye tir do neshuneh mizaneh
با یک تیر، دو نشانه می زند.
* پی گدا نه لنگه ملک خدا نه تنگه
Poy gedaa ne lange molke khodaa ne tange
پای گدا لنگ نیست و سرزمین خدا هم اندک نیست.
* پاش ری پوس خیاره
Paash ri puse khiyaare
پایش روی پوست هندوانه است .
* پاک پاکیزه او کله
Paak paakizeh ow kalleh
تمیز و آماده اگر دوست داری ، کله پاچه
* پس گوششه آرد آردی دیدنه
Pase gushesheh aard aardi didekeh
پشت گوشش را آرد آردی دیده اند.
* پیش ریت اینه پش سرت قیچی
Pishe rit oyne posh sart gheychi
درمقابلت مثل آینه است ولی پشت سرت مانند قیچی ست .
_______________
او ow = آب
اوکلـّهowkalleh = کله پاچه
اینه oyneh= آینه
پاتیل paatil= دیگ
پخچه pakhcheh = مگس
پرسpors = سوال
پش posh = پشت
پوسpus = پوست
پیpoy = با
پیpoy = پای
پیسیده pisideh = پوسیده
چروcharv = چرب
چه chah = چاه
خیارkhiyaar = هندوانه
دسdas = دست
ریr i = روی
ریت rit = رویت
سی si = برای
کلوkalu = دیوانه
منگوmangu = زنگ زده
می شینهmishineh = می نشیند
نشونه neshuneh = نشانه
یه ye = یک
* بارکلا مکر زنون/ می زنن پرو ونون
Baarkelaa makre zanun/mizanen paru vo nun
آفرین به مکر وحیله ی زنان که به نان هم وصله می زنند
* بیغار بکه بی کار مشی
Bighaar boko bikaar mashi
کار بیهوده بکن ولی بی کار منشین
* بهره کن بهره نداره
Bahre kon bahre nedaare
تقسیم کننده ، خودش سهم نداره
* بی حکم خدا بلگ درخت نمی فته
Bi hokme khodaa balge darakht nemifte
بدون مشیت خداوند ، برگی از درخت هم نمی افتد
* بکش که نه سنگینه
Bekash ke ne sangine
بکش که سنگین نیست.
* بکش تا بکشیم
Bekash taa bekeshim
تو ازآن سر بکش تا مانیز ازاین طرف بکشیم
* باد گنده سر دل بنده
Bade gande sare dele bande
باد گند ِ، روی دل من است
* بیمار بوی اما بیماردار نبوی
Bimaar buvi bimaardaar ne buvi
بیمار باشی بهتر است تا پرستار و بیماردار باشی
* بی دردسر او کله
Bi dardesar ow kalleh
کلـّه پاچه ، بی دردسرتراز همه چیز است.
* بعد دهل دمبلی ی ِ
Bade dohol domboli ye
بعد از دهل کوبیدن ، تازه نوبت ضرب گرفتنش است .
______________________
واژه های محلی و گویشی
او کلهow kalleh = کــّـله پاچه
بارکلاbaarkelaa = آفرین
بکهboko = بکن
بلگbalg = برگ
بویbuvi = باشی
بیغارbighaar = بی حاصل
پروparu = وصله
دمبلی domboli = ضرب و تنبک
زنونzanun = زنان
مشیmeshi = منشین
نونnun = نان
یye = است
* درختی داریم که 17شاخه دارد. 8شاخه ی آن درآفتاب و9شاخه ی آن درسایه است/ نماز
* آهوبه چرا، بچه آهوبه چرا، آهو بچریدوبچرانیدگله را، آهوچوبدیدآن سواریله را، آهوبرمیدوبرمانیدگله را/خورشیدوماه وستارگان
* درولایت نبی، شمس وقمریعنی که چی؟ دختر ِبی شوهروبکر، پسریعنی که چی؟/حضرت مریم
* این چیست که همه چیز داخل آن است/ حروف الفبا
* این چیست که چهارپاداردولی روی دندان راه می رود/برّا(خرمن کوب)
* عجایب صنعتی دیدم دراین دشت، که بی جان درپی جاندارمی گشت/خیش 1
* سبزاست وبلنداست، خدا نی آفریده/ نی
* سبز ِسبز ِ چمنی، ورق ورق می شکنی/کاهو
* آن کدام دوهمسایه هستندکه اصلاً همدیگررانمی بینند؟/چشم
* این چیست که همه چیز زیرآن ردمی شود؟/خودکار
* کـُرپ ِ کـُل ِ دایره2، اشکتودرمیاره/ پیاز
* کـُرپِ کـُل ِ دَبّه دار، پوشَن3 داره صدهزار/ انار
باتشکرازاحمدروزبه که این چیستان هارادراختیاربنارانه گذاشتند.
___________
1 - خیش khish = تیغه ای آهنی که به وسیله ای چوبی وصل می کردندوبه الاغ یاقاطرمی بستندوباآن زمین راشخم می زدند.
2- کرپ وکل khorp o khol = جمع وجوروکوتاه
3-پوشن pushan = فرش
* اِی شریک خوبی، خداسی خوش شریک دُرُس می کِ .
Ey sharik khu bi khodaa si khosh sharik doros mike
اگرشریک خوب بود، خدابرای خودش هم شریک درست می کرد.
* اِی نمیرُم، خونه پیرُم .
Ey nemirom kho ne pirom
اگرنمیرم ، پیرنیستم .
* اِی اَو، آدم ِچاق بـِکِ ، کـُروَک، زنجیل می کوپند .
Ey ow aadame ghaagh beke korvak zanjil mikupond
اگرآب کسی راچاق می کرد، قورباغه، زنجیرپاره می کرد.
* اِی دَسِت نمی رَس ِ، پاتِ دراز کُ .
Ey daset namirase paate deraaz ko
اگردستت نمی رسد، پایت رادرازبکن .
* اِی خِیرات کنی، شـَوجمعه بسیار ِ .
Ey khyraat koni show jomeh besyaare
اگر خیرات کننده باشی، شبِ جمعه زیاد است.
* اِی بونـَت وُ ریشم ِ، ریشم ِ می تراشـُم .
Ey bunat vo risheme rishme miteraashom
اگربهانه ات ازریشم است، آن رامی تراشم .
* اِی کچل دواداشت، سر ِخوش ِ دوامی کِ .
Ey keghal dovaa daasht sare khoshe dovaa mike
اگرکچل دواداشت، سرخودش رادوامی کرد.
* اِی مؤمنی وُ ریش ِ ، بـُزَم خدای ِ میش ِ .
Ey momeni vo rishe bozam khodaaye mishe
اگرعلامت مؤمن بودن، داشتن ریش است، بزخدای میش است.
* اِی کـُمَکـُم نمی کنی، کـُمُم ِ ندِر.
Ey komakom nemikoni komeme neder
اگربه من کمک نمی کنی، لااقل شکمم راپاره نکن .
* اِی سیزنی زدی، جوالدوزی می زنِنِت .
Ey sizani zadi jovaalduzi mizenenet
اگربه کسی سوزنی بزنی، درعوض دیگران سوزن جوال دوزی به تومی زنند.
____________
معنی واژه ها
اوow = آب
ایey = اگر
بک beke = بکرد
بونه buneh = بهانه
بی bi = بود
جوالدوز jovaalduz = سوزنی که ازخیاطی بزرگتراست وبرای دوختن گونی وکیسه به کارمی رفت .
خوkho = صوتی به مفهوم درست است وموقع تأیید به کارمی رود.
خو khu = خوب
خوش khosh = خودش
دست daset = دستت
درس doros = درست
زنجیل zanjil = زنجیر
سی si = برای
سیزن sizan = سوزن
شو show = شب
ک ko = بکن
کروک korvak = قورباغه
کم kom = شکم
می ک mike = می کرد
می کوپند mikupond = پاره می کرد
ا- یو چنه که : دس داره پانداره کـُمِش درده ریدونداره
این چیست که: دست دارداماپاندارد، شکمش پاره شده اماروده ندارد/کردک
2- یو چنه که : سه تاککاهرچه می دون، وهم نمی رسن
این چیست که: سه برادرهستند، هرچه می دوند، به هم نمی رسند. /بُرّا(خرمن کوب)
3- یو چنه که : جهال ِ قدبسته، نـُهـِی بوات نشسّه
این چیست که: جوانی باقد بسته ، مقابل پدرت نشسته است. /قلیان
4- یو چنه که : اسو ِسیاهِ زین کـُنین، دل ِبچه های خـَش کـُنین
این چیست که:اسب سیاه رازین کنید ودل بچه هاراخوش کنید. /توه ی نان پزی
5- یو چنه که : شکربار ِخره، خرنمی فهمه- اگه سِکِش بدی بَلکـَم بفهمه
این چیست که: بارالاغ، شکراست اماخودش نمی فهمد، اگرآن رابانوک تیزچیزی، تحریک کنی، شایدبداند. /چیزی روی سرکسی افتاده باشدوخودش متوجه نباشد.
6- یو چنه که : خوش ایقه ی، نیت بل ِنیتش ایقه ی
این چیست که: خودش این اندازه است(انگشت رانشان می دهند) ولی وابسته هایش این قدراست(یک دست کامل رانشان می دهند.) / سوزن ونخ
7- یو چنه که : سنگه خونه سنگه، بالاسنگه خونه سنگه،، خاگ ریزه خونه مُرخه ، چارپای ِ خو نه گای ِ
سنگ است ولی سنگ نیست، بالای آن سنگ است ولی سنگ نیست ، تخم می گذاردولی مرغ نیست ، چهارپاست ولی گاو نیست. /لاک پشت
8- یو چنه که : نه یه بدسک ، نه دوبدسک ، پامِلمِلی، سرش تـَرَک
این چیست که: نه یک وجب است ، نه دو وجب است ، پایی پرازمو است ولی سرآن ترک دارد. /پای بز
جواب چیستان های شماره ی قبل
1- چاه/ 2- تخم مرغ/3 دهان ودندان/4الوک/5دمپایی/6سوراخ مورچه/7چشم/8 رادیو
توضیح : چیستان های شماره ی 7 و8 راآقای احمدروزبه تصحیح کرده وصورت درست آن رادراختیارم قراردادند. باتشکرازایشان
سلام. فرهنگ ، شامل بخش های مختلفی ازباورها، اعتقادات، آداب ورسوم، لالایی ها، متل ها، چیستان هاو...است که دربین افرادجامعه وجوددارند. این فرهنگ هانیزمثل خودانسان هاکه تغییرمی کنند، دگرگون شده وبسیاری ازآنان به مرورزمان رنگ می بازند.نمونه ای ازفراموش شده های فرهنگی، چیستان هاهستند. به وسیله ی چیستان هاعلاوه برپی بردن به آرزوهای مردم پیشین، به روندزندگی آنان نیز پی می بریم. به منظورحفظ ونگهداری این بخش ازفرهنگ روستا، ازشمامی خواهیم که چیستان های قدیمی راجمع کرده، یاازطریق وبلاگ ، یابه آدرس مدرسه ی راهنمایی حافظ- برازجان- محمدغلامی ارسال کنید. هرچیستان به نام کسی نوشته می شودکه آن رابرای مافرستاده است.اینک نمونه هایی ازاین گونه چیستان هارادراینجامی آوریم واگرکسی جواب آنان رابرایمان بفرستد، به نام خودش دروبلاگ منعکس می کنیم. جواب هارادرچیستان قسمت دوم که درآینده منتشرخواهدشدمی توانیدبخوانید.
1- یوچنه که: بلندبلندِ مرحبا، وُضربِ قاطربدتره
این چیست که: بسیاربلنداست وازضربه ی لگدقاطربدتراست؟
2- یوچنه که: اَشیشه ومَشیشه، دوروغن تویه شیشه
این چیست که دوروغن دریک شیشه قرارگرفته اندوقاطی نمی شوند؟
3- یوچنه که: یه خونِی پرِچووه، یه جووی نی دَس بگیری
این چیست که یک خانه پرازچوب است امایک چوب برای دردست گرفتن نیست.
4- یوچنه که: وکـُه پـِردِش کـُنی نمی شکه، توچاخته بیلیش می شکه
این چیست که اگرازکوه پرتش کنی، نمی شکندامااگرآن رادرطاقچه بگذاری ، می شکند.
5- یوچنه که: روزو دووه، شو، دهنش وازه می خوسه
این چیست که روزدرحال دویدن وفعالیت است وشب بادهان بازمی خوابد.
6- یوچنه که: سیلاغ ِتنگ وتاریک، پر ِحسن ِ پاباریک
این چیست که سوراخی تنگ وتاریک است وپرازافرادپاباریک.
7- یوچنه که: روزرووه، شَو، شُوتپـّه ی خاری خووه
این چیست که روزدرحال حرکت وفعالیت است وشب زیربوته ی خاری می خوابد.
8- یوچنه که: نه دَس داره، نه پاداره ، خورهمه جاداره
این چیست که دست وپاندارداماازهمه جاباخبراست.
محمدغلامی
