عبدالعلی خان زیارتی

عبدالعلی خان زیارتی فرزند اردشیر  حاکمی قدرتمند بود که بر منطقه حکومت می کرد . وی پس از رسیدن به قدرت ، برای حفظ پایه های اقتدار خویش ،  دست به هر کاری  زد و  چنانچه معروف است  بر اثر اختلاف با سادات صفی آباد بر سر  زمین ،  سر سادات  را برید . او از روسای زیارت و زیارتی الاصل بود که  قریب ده سال بر آنجا حکومت داشت  تا این که نادرشاه افشار ظهور کرد . از آنجایی که وی دشمنانی نیز داشت ،...

در قسمت طویله ی قلعه ی مسکونی خود واقع  در جنوب غرب زیارت کنونی ، چاهی  کنده بود  تا  چهارپایانش را آب بدهد . به گفته ی شاهدان عینی ، آثار  قلعه ی عبدالعلی خان و آثار بناهای زیارت و تلل اطراف آن چاه که به « چاه طویله » معروف است ،  هنوز در محل آن قلعه برجاست .

زندگی عبدالعلی خان زیارتی با حکومت افشار ، گرهی ناگسستنی دارد . خداکرم عضدی می گوید :  هنگامی که نادر قدرت را به طور کامل قبضه کرد ، تنها کسی را که از دشتستان احضار کرد ، عبدالعلی خان زیارتی بود . همچنین عبدالعلی خان در جنگی مشهور و مهم از دشتستان و خشت لشکری تهیه کرد و به کوار رفت و خوانین متمرد کوار را دستگیر  و به سردار ابراهیم خان افشار تحویل داد  . خان افشار نیز به پاداش این خدمت ، مقدار زیادی  زر و اسب  به او بخشید   و برازجان را نیز ضمیمه ی زیارت کرد و در اختیار وی گذاشت  و به او منصب خانی داد و او حاکم بلا منازع دشتستان شد.  وی  قدرت سیاسی تمام منطقه را در دست داشت . در آن زمان ، زیارت در اوج اقتدار خود بود . اقتداری که از قرن ها پیش نیز سابقه داشت . «  از سده های پنجم تا دوازدهم هجری برازجان به صورت خانه های روستایی پراکنده در میان نخلستان ها بوده و راه تجاری مهمی نیز از آن عبور نمی کرده است . لذا زمانی توّج در نزدیکی سعدآباد و زمانی زیراه در شمال و یا بنداروز در جنوب برازجان کنونی معروف بوده اند . و سرانجام نیز روستای زیارت درغرب برازجان و بر سر راه شیف مشهور شد . این وضع تا اواسط قرن دوازدهم ، مقارن با اواخر دولت صفوی ادامه داشت .» دکتر هیبت الله مالکی نیز به نقل از فارسنامه ی ناصری می نویسد : « ... در غائله ی پس از مرگ نادر افشار که به وسیله ی صالح خان بیات حاکم قبلی فارس و فتح علی خان افشار که فرمان ایالت از جانب ابراهیم خان افشار داشت مردم دشتستان به فرماندهی رییس عبدالعلی زیارتی دشتستانی به کمک صاحب اختیار محمد حسین خان سردار شتافتند و با حضور آنها جبهه ی دولتی رنگ و رونقی به خود گرفت  و فتحعلی خان افشار فاتح و پیروز گردید و صالح خان بیات حاضر به مصالحه شد و در قریه  بابا ایورسیاخ ( بلوک کوه مره ) چهار فرسخی شیراز میان طرفین قرار داد صلح منعقد شد و رییس عبدالعلی زیارتی دشتستانی به پاس خدمات و زحماتش به درجه ی خانی و خلعت گرانبها و اسب یراق طلا  مورد مرحمت فتح علی خان افشار ایالت جدیدی قرار گرفت . »  در فارسنامه چنین می خوانیم : « ... خبر به صالح خان رسید که ابراهیم خان ، فتح علی خان افشار را به ایالت و سرداری فارس مامور و با فوجی روانه داشته است و فتح علی خان به اصفهان رسیده است و صالح خان نقض عهد کرده ، غدر نموده ، این خبر را از صاحب اختیار پنهان داشت و او را به تکلیف برای آوردن رییس عبد علی زیارتی دشتستانی و تفنگچی کازرونی ، روانه ساخت و خود مهیای فرار گردید و با اعیان سپاه گفت که ما مردم خراسان و شاهرخ شاه ، در خراسان است و حسین خان برادرم راتق و فاتق امور سلطنت است ، به سمت یزد می رویم و مراتب را معروض می داریم و امداد از خراسان می خواهیم ، پس در نیمه شبی ، میرزا محمد کلانتر را خواسته ، واقعه ی ماموریت فتح علی خان را به او گفت ، میرزا به فراست دانست که صالح خان در جناح فرار است و خبری از صاحب اختیار نیامده است و تاب مقاومت با فتح علی خان را ندارد ، به زودی از منزل صالح خان عود کرده ، عیال صاحب اختیار و کسان خود را روانه ی فیروز آباد داشت و خود به مرافقت صالح خان از راه سروستان و رونیز و نیریز به سمت یزد روانه گردید و فتح علی خان بی مانع وارد شیراز شده کوس لمن الملک را زد و نواب صاحب اختیار با پنج شش هزار نفر تفنگچی و سوار از گرمسیرات وارد فیروز آباد گردید و و عیال خود را روانه قصبه خشت نمود و مزارع محمد علی کلانتر خشت ، نظر به حقوق سابقه که از صاحب اختیار دیده بود که ناحیه خشت را در زمان نادر شاه از جمع کازران موضوع داشته ، بلوکی علیحده گردید ، منظور داشته ، نهایت خدمتگزاری را به کسان صاحب اختیار و کسان میرزا محمد کلانتر نمود و نواب صاحب اختیار با جمعیت فراوان ، از فیروز آباد ، وارد بلوک سیاخ شش فرسخی جانب قبله شیراز گردید و فتح علی خان با سپاه عراق از شیراز به عزم استقبال او آمده ، وارد قریه بابا ایورسیاخ چهارفرسخی شیراز شد ، دو روز ، به دو فرسخ فاصله ،  در برابر یکدیگر نشستند ، پس مصلحت خیراندیشی ، به صلاح طرفین ، عقد موافقت را بستند و فتح علی خان ، رییس عبد علی دشتستانی را به خلعت گرانبها و اسب یراق طلا و لقب خانی ، سرافراز نموده ، او را عبدعلی خان گفتند ... » همچنین به استناد فارسنامه ی ناصری ، رد پای عبدالعلی خان زیارتی در برگ های تاریخ سیاسی آن دوره پیداست :  « ... و صالح خان بیات و میرزا محمد کلانتر با هزار نفر سواره و پیاده به تحریک حاجی خان کالی لاری از یزد به ابرقوه آمدند و فتح علی خان افشار والی و سردار فارس و معصوم علی خان نایب فارس برادر فتح علی خان افشار، به عزم جنگ صالح خان با فوجی از سپاه عراق ، از شیراز به استقبال درآمدند و روز حرکت او  عبد علی خان دشتستانی بنه او را ضبط و غارت کرده، عیال او را نگاه داشت و چون نواب صاحب اختیار که شیوه مردم داری به عمل آورده، به مشایعت فتح علی خان به زرقان رفته بود، از قضیه مطلع گشته ، عود به شیراز کرده، تمامت اموال و عیال فتح علی خان افشار سردار فارس را گرفته، تسلیم گماشتگان او را نموده، روانه داشت و فتح علی خان راه را کج کرده، از کوشک زرد گذشته، به جانب اصفهانی  شتافت و صالح خان بیات ، با دلی شاد وارد شیراز گردیده ، روز ورود در منزل صاحب اختیار نزول نمود .... »[8]