هواشناسی
روستاییان ، هر کدام برای خود هواشناس قابلی هستند و کمتر کسی خاصه کمتر کشاورز و چوپانی وجود دارد که وضعیت جوی را به تجربه نداند . آنان با وزیدن هر نسیمی ، اتفاقات آینده را پیش بینی می کنند و با پیدا شدن هر تکه ابری در آسمان ، آینده ی نزدیک را حدس می زنند .
دیسه diseh
دیسه یعنی دوره و مرحله . این واژه در ادبیات طبیعت شناسی بنارآب شیرین ، کاربرد زیادی دارد مثلا بارها دیده ایم که هوا بارانی است اما بالاخره باران تمام شده و ساعتی بعد باد شمال می وزد و وضعیت تغییر می کند . در چنین شرایطی می گویند...
« دیسه ذِر خَرد » ( دور خورد و چرخید و عوض شد ) یا این که وقتی آسمان صاف است و ساعاتی بعد ابری می شود ، باز هم دیسه عوض شده است . دیسه نشانه هایی نیز دارد . یکی از نشانه های آن « سواد بریدن » است . هرگاه در هنگام غروب خورشید و سمت قبله ( غرب آسمان ) جایی که خورشید غروب می کند ، رگه های قرمز رنگی پدیدار شود ، می گویند سواد بریده است . این رگه ها ، چند ردیف کوچک ابر هستند که فقط در آن جا پدید می آیند . حال این که در آن شرایط ، آسمان صاف صاف است . سواد بریدن یکی از نشانه های دیسه است . این علامت نشان می دهد که وضعیت آب و هوایی ، به زودی تغییر خواهد کرد. سواد بریدن که با رگه های قرمز ابر در غرب آسمان دیده می شود نیز چند نمونه است :
الف : ممکن است که سواد تا بالای آسمان هم بیاید . در چنین شرایطی تغییرات جوی به آرامی انجام خواهد شد .
ب : نوعی سواد بریدن است که ارتفاع آن تا یک و نیم بالا ( بلندای قامت انسان معمولی ) بیشتر نمی شود و بالاتر نمی رود که به آن « سوادِ پینجه کُر » sovaad-e- pinjeh kor ( سواد پنجه کوتاه ) می گویند . این علامت نشان می دهد که تغییرات جوی سریع تر و زودتر به وقوع خواهد پیوست .
پس از آن که سواد برید ، شاهد ابرهایی به نام « سَلّاکی » هستیم . ابرهای سلاکی ، ابرهای کوچک و پراکنده ای هستند که ممکن است از دور به اندازه ی یک وجب به نظر بیایند . این ابرها اندک اندک گسترده شده و به هم می پیوندند و نشان از باران دارند .گاهی اوقات نیز هوای ابری مانندی را شاهد هستیم که ممکن است به اشتباه آن را ابری تصور کنیم ولی ابر نیست و به « سُرد sord » معروف است . فرق هوای سُرد و هوای ابری در این است که هنگام ابر ، هوا گرم و هنگام سُرد ، هوا سَرد است .
در همه ی فصل ها سواد می بُرد . چرا که وضعیت جوی به طور دایم در حال تغییر است . وقتی که از وضعیتی به واسطه ی سواد بریدن ، انتظار تغییر و رفتن به وضعیت دیگری را داریم ، می گوییم دیسه چپ است .
باد ها [6] ادامه دارد
دیسه : علائم و نشانه ی بارندگی . پری برازجانی . سیری در گویش دشتستانی . صفحه ی 429
« گاه در اوایل زمستان به هنگام غروب آفتاب غبارهای سرخ رنگی به صورت خط یا خطوطی از مغرب به مشرق آسمان ظاهر می شود که « سواد » نام دارد و آن را نشانه ی آمدن باران می دانند . هر چه تعداد این سوادها زیادتر باشد ، امکان بارندگی نیز بیشتر است . این کلمه با « بریدن » استعمال می شود . » پری برازجانی . سیری در گویش دشتستانی . صفحه ی 470
هوای ابری و مرطوب همراه با مه و سرمای شدید .... پری برازجانی . سیری در گویش دشتستانی . صفحه ی 460
« افراد خوش حافظه حساب تغییر هوا ( رَشنِه ) را نگه می داشتند و از روز اول نوروز روزانه مواظب جریان باد شمال بودند . در فصول بهار و تابستان هر روزی که باد شمال می وزید ، یاد داشت ذهنی می کردند . اعتقاد داشتند که از اول پاییز تا پایان زمستان به اندازه ی همان روزها باد از سمت جنوب خواهد وزید که باعث تغییر هوا ، آمدن ابر و در نهایت ریزش باران خواهد شد . هر چه بر شدت جریان باد شمال در بهار و تابستان بیشتر باشد ، شدت باد جنوب در پاییز و زمستان هم بیشتر و آمدن باران قطعی تر خواهد بود . آن ها با دقت در سمت و سوی حرکت ابرها ، پی می بردند که باید منتظر ریزش باران باشند یا نه .
ابری که کشید سوی تبریز گر خانه ی دشمنی مبر خیز
ابری که کشید جانب لار خر و خیش بردار و برو کار
مردمان روستا از آواز خروسی که بی موقع ( بی محل ) می خواند ، می فهمیدند که شرایط آب و هوایی در روز بعد تغییر خواهد کرد . در تابستان آواز بی موقع اش را نشانه ای از باد روز بعد و در زمستان ابری شدن روز بعد می دانستند . ... » نصرالله احمدی . پشت بیدستان . صفحه های 371 و 372
بیشتر مطالب این بخش از سخنان محمد جعفر غلامی استفاده شده است .
گفت پیغمبر به اصحاب کبار تن مپوشانید از باد بهار . مثنوی معنوی به نقل از حافظه
« .... باد در زبان پهلوی وات VAT هوایی که به جهت معینی تغییر مکان می دهد ، هوایی که به سرعت به جهتی حرکت کند . » به نقل از عبدالحسین کنین . بادهای محلی استان بوشهر . صفحه ی 75 . « گفته می شود اولین کشوری که در دنیا از انرژی باد برای مصارف کشاورزی استفاده کرد ایران بود که در این زمینه سابقه ای بیش از 2500 سال دارد ... » عبدالحسین کنین . بادهای محلی استان بوشهر . صفحه ی 24 پاورقی . « بادها به سه بخش محلی ، منطقه ای و سیاره ای تقسیم می شوند . بادهای محلی بر اثر تغییرات روزانه ی فشار پدید می آیند . بادهای منطقه ای بر اثر تغییرات دراز مدت فشار در مقیاس ماه و فصل به وجود می آیند و عامل ایجاد آن ها در بیشتر موارد دینامیکی است . عامل اصلی ایجاد بادهای سیاره ای ، نابرابری در توزیع انرژی تابشی خورشید در سطح کره زمین است . ... » عبدالحسین کنین . بادهای محلی استان بوشهر . صفحه ی 32. باد های محلی به بادهایی گفته می شود که در بعضی از مناطق کره زمین با تناوب منظمی می وزند ، حوزه گسترش این بادها محدود بوده و غالبا دارای اسامی محلی می باشند . علت عمده ایجاد بادهای محلی اختلاف حرارتی محلی است و البته عوامل دینامیک دیگر هم در ایجاد آن ها بی تاثیر نیست . ... اختلاف فشارهای محلی میان خشکی وسیع عربستان و سلسله ارتفاعات زاگرس و اختلاف دمای ویژه ی آب و خشکی باعث وزش بادهای متعددی در طول ساحل خلیج فارس می شود ، شدت این بادها در طول سال بسته به فصول گرم یا سرد سال دارد . بادهای محلی استان بوشهر در واقع قسمتی از توفان های خلیج فارس هستند که در اثر اختلاف بین بیابان گرم عربستان و ارتفاعات جنوب ایران ( زاگرس ) در فصول مختلف پدید می آیند . ... از طرفی این بادها هر کدام زمان و فصل خاصی برای وزش دارند ، به عبارت دیگر موسمی هستند و همراه با علائمی چون شکل ابرها ، نوع و شکل رعد و برق ، صافی یا کدر بودن آسمان ، نزدیکی یا دوری افق ( دید افق ) ، زلالی یا گل آلود بودن آب دریا ، شرایط خاص جزر و مد و یا هوای بسیار آرام پدید می آیند . ... بسیاری از دریا نوردان و صیادان و حتّی کشاورزان علائم بادها و زمان تقریبی وقوع آن ها را می شناسند . » عبدالحسین کنین . بادهای محلی استان بوشهر . صفحه های 41 تا 43 . « تصویرهای نقاشی شده توسط مصریان باستان که در کناره نیل به دست آمده و هم چنین تصویرهای به دست آمده از کناره فرات و صخره های سواحل یونان و غارهای کناره مدیترانه و هم چنین سواحل لبنان از هزاران سال پیش از میلاد موید این است که انسان ها از دیر باز از باد علاوه بر کشاورزی در جا به جایی و حرکت کشتی ها و قایق ها استفاده می کردند . ...» عبدالحسین کنین . بادهای محلی استان بوشهر . صفحه ی 73 . « ... این احساس نزدیکی انسان به مظاهر طبیعت از جمله « باد » به خاطر نقشی است که در زندگی ایفا می کند .... در یونان قدیم برای تمام عناصر و پدیده های طبیعی از جمله « باد » ، خدا و الاهه داشته اند .... در فرهنگ ایران « آریا منش » یا « اینریا من» به معنی ایزد صلح و دوستی درمان کننده ی درد های مردمان و گاهی نیز به معنی خدای باد یا ایزد باد نیز نام برده اند . برخی از اقوام در هند و ایران نیز « باد » را پرستش می کردند . ... موارد بسیاری از اعتقادات ، آداب و رسوم در باره ی باد در قالب شعر ، قصه و افسانه برجای مانده » عبدالحسین کنین . بادهای محلی استان بوشهر . صفحه های 86 تا 88 . « باد یکی از عوامل اقلیمی است که بر فعالیت های کشاورزی و زندگی گیاه تاثیر می گذارد .... » عبدالحسین کنین . بادهای محلی استان بوشهر . صفحه ی 102 . همچنین « ... باد نقش بزرگی در جا به جایی گازهای داخل خاک و هوا دهی ریشه گیاهان دارد . این هوا دهی .... تا حدودی گیاه را در مقابله با برخی بیماری های قارچی کمک می نماید . همچنین باد در انتشار بذر و دانه گرده بسیاری از گیاهان موثر است . ... باد در تغییرات اقلیمی می تواند کمبود گاز کربنیک مورد نیاز گیاهان را جبران کند ... » عبدالحسین کنین . بادهای محلی استان بوشهر . صفحه های 104 و 105
