کشاورزی  5

مراقبت از محصول

تا گه یه برین هر چی زمین کاله بدین تخم و کنین خیش

خوفش نکنین سال گته تخمتو پامال نویمو

استاد فرج الله کمالی

باران باعث قحط سالی یا سال آباد بود . باران که می بارید ، محصولات می رویید .  پس از روییدن محصول ، وظیفه ی بازیار و کشاورز ، نگهداری از آن بود  . کار پاییدن غلات چندان دشوار نبود . البته گاه آفت هایی نازل می شد که آسیب جدی به محصول می رساند که مهم ترین آن ها هجوم ملخ بود . در باره ی ملخ به دلیل فراگیر بودنش ، به صورت  ویژه صحبت خواهیم کرد . اما در درجه ی بعدی ، پرندگان نیز به محصولات کشاورزی آسیب می رساندند . گنجشک و دل زرد از این نمونه بودند . کشاورزان با سلاح باورها به مبارزه با این پرنده برخاسته اند تا تخم کینه را در دل فرزندان خود بکارند و باعث شوند تا هجوم پرندگان به مزرعه کمتر شود .  یکی از آن باورها ، مبارزه با گنجشک بود . با وجودی که گنجشک بومی بود و در سوراخ های خانه ی خشتی کشاورز ، با او زندگی می کرد اما   چون گنجشکان  با شدت تمام ، به سنبله های گندم آسیب می رساندند ، کشاورزان سعی می کردند تا نسل آنان را کم کنند . بالاخره زندگی کشاورزی این باور را پدید می آورد که :  روزی گنجشک ، مَشک امام حسن را با نوک خود پاره می کند ، چغول ( چکاوک ) نخ می آورد و پرستو هم که سید است ، آن را می دوزد . با درنگی کوتاه به این باور متوجه می شویم که چگونه جامعه ی سنتی ، گنجشک را دشمن محصولات خود معرفی می کند اما در عوض دو پرنده ی بی آزار دیگر را تا آنجا مقدس می شمارد که نه تنها کسی در زیر سقف  خانه ی خود به پرستو آزاری نمی رساند بلکه اگر جوجه پرستویی نیز از لانه به پایین افتد ، سر آن را با روغن چرب می کردند و پروازش می دادند . دل زرد پرنده ای مهاجر است و یکی از ویژگی های آن این است که به صورت دسته جمعی پرواز می کند . از آنجا که در مزرعه ی گندم در هنگام خشک شدن نمی توان به آسانی رفت و باعث شکسته شدن ساقه های غلات می شود ، لذا کشاورزان برای فراری دادن پرندگان از دلّه و کیوار استفاده می کردند . دله ، حلبی خالی است که با ضربه زدن روی آن ، صدا ایجاد می شود و پرنده را فراری می دهد . گاه برخی از کشاورزان ، دله را با ریسمانی به چوبی در وصل می کردند و ریسمانی بلند از دلّه تا جایگاه خود قرار می دادند و هر بار که احساس نیاز می کردند ، با تکان دادن ریسمان ، دله را به صدا در می آوردند . کیوار نیز نوعی تیر و کمان است اما تیر و کمان به منظور شکار اما کیوار به منظور فراری دادن پرندگان ساخته شده است . کیوار دو رشته بود که هر رشته ی آن از یک سر ، به صفحه ی پهنی به اندازه ی تقریبی کف دست ، از چرم یا پارچه یا چیزی دیگر وصل می شد و سر دیگر رشته ها آزاد بود . کشاورز ، سنگی در خانه ی کیوار (صفحه یا چرم ) می گذاشت و دو سر رشته را هم زمان در یک دست می گرفت و از بالا به پایین می چرخاند و به چرخاندن شتاب می داد و در همین هنگام ، در حالی که یک رشته را محکم نگه داشته بود ، رشته ی دیگر را رها می کرد . بنابراین سنگ از جایگاه خود جدا می شد و با سرعت به جلو می رفت و باعث فرار و گاه شکار پرندگان می شد  .