رُوِيَ عَنْ عليٍّ عليه السّلام قال:
مَنْ لَمْ يَعْتَبِرْ بِغِيَرِ الدُّنْيَا وَ صُرُوفِهَا لَمْ تَنْجَعْ فِيهِ الْمَوَاعِظُ.
ترجمه حديث: روايت از اميرالمؤمنين علي(عليه السّلام) منقول است كه فرمودند: اگر كسي از تغييرات و حال به حال شدن امور دنيايي پند و عبرت نگيرد، موعظهها و نصيحتهاي (زباني) در او اثري نميگذارد.
شرح حديث: اين روايت از نظر معاني بسيار قوي و پربار است. مقدمتاً عرض ميکنم که انسان از نظر دروني به گونهاي است كه دو دريچه براي ورود ادراكات و دريافتهاي بيروني دارد. يكي چشم (ديداري) و ديگري گوش (شنيداري). بعضي چيزها را انسان بهطور معمول ميبيند و برخي چيزها را ميشنود. دريافتهاي انسان از طريق ديداري «زبان حال» است و دريافتهاي او از طريق شنيداري «زبان قال» (گفتار) است. تو اين دو دريچه را براي دريافتهايت نسبت به بيرون داري؛ هم ميبيني و هم ميشنوي. امّا بحث در اثرگذاري اين دو است.
شبههاي نيست که قوّه باصره يا بينايي، اثرش بر انسان از قوّه شنوايي بيشتر است. اگر جنبه ديداريات روي تو اثر نگذارد، بدان كه جنبه شنيداري هم روي تو اثري نميگذارد. اگر كسي تغيير دنيا و حالي به حالي شدن آن را ببيند و پند نگيرد، يعني از اين «زبان حال» عبرت نگيرد، اين را بدانيد که زبان قال در او هيچ اثري نخواهد گذاشت. زبان حال دنيا اين است که اين دنيا جايي نيست كه انسان بتواند همواره به آنچه دلش ميخواهد برسد. دنيا همه¬اش پستي و بلندي است. بيخود زحمت نكش! به آن نميرسي! چه مال، چه رياست و حتي در بُعد جسمياش.
يك روز فردي را ميبيني كه داراي مال و مقام و... است، اما روز ديگر هماو را ميبيني كه زبون و ذليل شده است. يك روز در اوج عزت است و يك روز در حضيض ذلت! اينها را با چشمهايت ببين! اگر بنا شود از آنچه که با چشمت ميبيني و از اين دريچه در درون تو وارد ميشود پند نگيري، بدان که زبان قال هم در تو هيچ اثري نخواهد گذاشت. تمام بيست و چهار هزار پيغمبر هم بيايند به گوشت بخوانند، هيچ فايدهاي ندارد. يك گوش مي¬شود در، يك گوش مي¬شود دروازه! البته من يك چيز ديگر ميگويم و آن اينکه چنين آدمي اصلاً گوشش در ندارد! چون حواسش جاي ديگر است. در همان خيالات خودش بازي ميكند. خدا كند يک گوشش در باشد و بيايد داخل، شايد اثري بگذارد و برود! اينکه از يک طرف بيايد و از آن طرف بيرون رود بهتر است از اينکه اصلاً گوشش دري نداشته باشد!
اين روايت جمله كوتاهي است، اما خيلي حرف در آن است. «مَنْ لَمْ يَعْتَبِرْ بِغِيَرِ الدُّنْيَا وَ صُرُوفِهَا لَمْ تَنْجَعْ فِيهِ الْمَوَاعِظُ». اگر كسي از اين تغييرات دنيايي و حالي به حالي شدنهاي دنيا عبرت نگيرد و پند نياموزد، پندهاي زباني هيچ اثري در او ندارد. وقتي زبان حال در او اثر نميكند، زبان قال هيچ اثري بر او ندارد. انسان نبايد با اين امور دنيايي غافلانه برخورد كند؛ بلکه بايد فكر كند و پند بگيرد. واقعاً هم اينگونه است. در همه امور هم اين عبرتها هست. در امور كسب و کار، زندگي، معاشرت و به طور کلّي در همه چيز پند و موعظه و عبرت نهفته است. بايد از رويدادها و تغييرات و پستيبلنديهاي دنيا عبرت گرفت. چيزهايي را كه با چشم ميبيني، اگر در درونت به تو پند ندهد، هرچه پند و اندرز به گوش تو بخوانند، اثر نخواهد كرد.
منبع: دفتر اطلاع رساني آيت الله حاج آقا مجتبي تهراني